Το περικάρδιο είναι ένας ινώδης σάκος που περιβάλλει εξωτερικά την καρδιά. Αποτελείται από δύο χιτώνες-πέταλα, έναν προσκολλημένο στην καρδιά και ένα ελεύθερο. Μεταξύ τους σχηματίζεται μία κοιλότητα που ονομάζεται περικαρδιακή κοιλότητα, και φυσιολογικά περιέχει μια μικρή ποσότητα διαυγούς υγρού.
Περικαρδίτιδα είναι τη φλεγμονή του περικαρδίου. Τα αίτια που την προκαλούν είναι διάφορα και συχνά άγνωστα, οπότε την ονομάζουμε ιδιοπαθή. Υπεύθυνοι στην δημιουργία της μπορεί να είναι ιοί, διάφορα μικρόβια, αλλά και διάφορες άλλες καταστάσεις όπως νεφρική ανεπάρκεια, κακοήθεις όγκοι, οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, φυματίωση, υποθυρεοειδισμός, θεραπευτική ακτινοβολία του θώρακα, τραύματα στο θώρακα και νόσοι του συνδετικού ιστού, όπως ο ερυθηματώδης λύκος.
Το κυρίαρχο σύμπτωμα της οξείας φλεγμονής του περικαρδίου είναι ο θωρακικός πόνος, ο οποίος εντοπίζεται στο μέσο του στέρνου, είναι έντονος και συνεχής, επιδεινώνεται με τη βαθειά εισπνοή και με την οριζόντια θέση, σε σημείο που ο ασθενής δυσκολεύεται να ξαπλώσει, ενώ ελαττώνεται στην καθιστή θέση. Ο πόνος της οξείας περικαρδίτιδας, λόγω των κοινών χαρακτηριστικών με εκείνον του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, δημιουργεί επιπρόσθετη ανησυχία στους πάσχοντες. Άλλα συμπτώματα περικαρδίτιδας είναι ο πυρετός, η ταχυκαρδία, η δυσκολία στην ανάσα και η εύκολη κόπωση. Ωστόσο, συχνά η περικαρδίτιδα μπορεί να συνοδεύεται από ήπια ενοχλήματα, στα οποία ο ασθενής δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία και η πάθηση μπορεί να αποκαλυφθεί σε δεύτερο χρόνο και εφόσον εμφανισθεί κάποια από τις επιπλοκές της. Εάν η περικαρδίτιδα δεν οφείλεται σε μία απλή ίωση, αλλά συνοδεύει κάποια από τις παθήσεις που προαναφέρθηκαν, μπορεί να συνυπάρχουν ή και να κυριαρχούν τα συμπτώματα της άλλης πάθησης.
Για τη διάγνωση της περικαρδίτιδας πολύ σημαντική είναι η λεπτομερής λήψη του ιατρικού ιστορικού. Η ακρόαση της καρδιάς είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντική και στις περισσότερες περιπτώσεις αποκαλύπτεται ένα χαρακτηριστικό εύρημα της πάθησης, που είναι ο ήχος περικαρδιακής τριβής. Ο ήχος αυτός παράγεται από την τριβή των δύο πετάλων του περικαρδίου καθώς η καρδιά συστέλλεται και διαστέλλεται. Σημαντικά διαγνωστικά εργαλεία είναι το ηλεκτροκαρδιογράφημα, η ακτινογραφία θώρακα συχνά αποκαλύπτει χαρακτηριστική διόγκωση της καρδιακής σιλουέτας από τη συλλογή υγρού στο περικάρδιο, όπως επίσης και το ηχοκαρδιογράφημα.
Για τη διερεύνηση των αιτίων της περικαρδίτιδας είναι απαραίτητος ο πλήρης έλεγχος του αίματος με γενικές και ειδικές εξετάσεις. Κατά περίπτωση και ειδικότερα όταν υπάρχει κλινική υποψία ότι η περικαρδίτιδα δεν οφείλεται σε μία απλή ίωση αλλά σε κάποια γενική πάθηση του οργανισμού, π.χ. όγκο ή κολλαγόνωση, ο ασθενής υποβάλλεται σε στοχευμένες και περισσότερο ειδικές εξετάσεις, όπως η αξονική και η μαγνητική τομογραφία.
Η περικαρδίτιδα κατά κανόνα ελέγχεται και υποχωρεί με τη χορήγηση φαρμάκων. Τα φάρμακα που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για τη θεραπεία της οξείας περικαρδίτιδας είναι τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, όπως η ασπιρίνη. Τα τελευταία χρόνια έχει καθιερωθεί στη θεραπεία της περικαρδίτιδας και η κολχικίνη. Όταν τα παραπάνω φάρμακα δεν είναι αποτελεσματικά, ή σε βαρείες περιπτώσεις με επηρεασμένη την γενική κατάσταση του ασθενούς, εναλλακτική λύση είναι η κορτιζόνη, η χορήγηση της οποίας όμως, δυστυχώς, προκαλεί αρκετά συχνά επιπλοκές. Να μη λησμονείται ότι η περικαρδίτιδα εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα κάποιας άλλης πάθησης, οπότε και η θεραπεία θα πρέπει να απευθύνεται στο αίτιο που την προκάλεσε, π.χ. φυματίωση. Σε μεμονωμένες, εξαιρετικά υποτροπιάζουσες, ανθεκτικές και επιλεγμένες περιπτώσεις, η χειρουργική παροχέτευση ή και η αφαίρεση του περικαρδίου αποτελεί την εύκολη, που όμως πρέπει να είναι και η έσχατη λύση.
Δυστυχώς, ορισμένες περικαρδίτιδες συνοδεύονται από επιπλοκές. Η υπερβολική αύξηση του υγρού έχει συνέπεια την καρδιά να συμπιέζεται από το υγρό και να παρεμποδίζεται η φυσιολογική της λειτουργία. Η κατάσταση αυτή αναγνωρίζεται με τους υπερήχους και ονομάζεται καρδιακός επιπωματισμός.
Στον επιπωματισμό επείδη μπορεί να κοστίσει τη ζωή του ασθενή, απαιτείται άμεση παροχέτευση του υγρού, η οποία μπορεί να γίνει είτε εξωτερικά με βελόνα ή χειρουργικά κάνοντας μία μικρή τομή στο θωρακικό τοίχωμα. Η εξέταση του υγρού που παροχετεύτηκε μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση του αιτίου που προκάλεσε την περικαρδίτιδα και, κατά συνέπεια, στην επιλογή της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.
Η συμπιεστική περικαρδίτιδα που εμφανίζεται συνήθως μήνες η χρόνια μετά την αρχική προσβολή είναι μια άλλη επιπλοκή. Στη συμπιεστική περικαρδίτιδα το περικάρδιο ασβεστώνεται και συρρικνώνεται, προκαλώντας την παγίδευση της καρδιάς από την ελεύθερη κινησή της. Αντιμετωπίζεται με χειρουργική αφαίρεση του περικαρδίου.
Όταν ένας ασθενής με ιστορικό περικαρδίτιδας εμφανίσει μεταγενέστερα δυσκολία στην ανάσα, πρήξιμο στα πόδια, εύκολη κόπωση ή χαμηλή αρτηριακή πίεση, πάντα θα πρέπει να υποπτευόμαστε αυτές τις επιπλοκές και να ενεργούμε άμεσα.
